Χορός και Ψυχή - Πωλ Βαλερύ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

****

Με το οξύ πνεύμα του ο Πωλ Βαλερύ είχε συλλάβει την κίνηση των αντιθέτων, ή εναντιοδρομική κίνηση, τόσο στον φυσικό όσο και στον κόσμο του πνεύματος.

Αυτή την κίνηση των αντιθέτων, που δημιουργεί την ποικιλομορφία του κόσμου και φτάνει στη σύνθεση από τις συ-μπτώσεις του τ υ χ α ί ο υ και του η θ ε λ η μ έ ν ου, της αναγκαιότητας και της ελευθερίας, ο Πωλ Βαλερύ την βλέπει στο «Χορός και Ψυχή» σαν ένα ξεδίπλωμα χορού. Οι Ινδοί πιστεύουν ότι ο θεός Shiva δημιούργησε τον κόσμο χορεύοντας.
Ο χορός αποτελεί τη σύνθεση των αντιθετικών ιδιοτήτων του ανθρώπινου σώματος της πτητικότητας και της βαρύτητας. Της αναγκαιότητας στην οποία υπακούει το σώμα και της ελευθερίας του να κινείται και ν’ αυτοσχεδιάζει με την κίνηση.
Το ίδιο και με την ποίηση –που ο Πωλ Βαλερύ την βλέπει σαν άσκηση πνευματική. Σαν την εσκεμμένη χρησιμοποίηση του παιχνιδιού ανάμεσα στ’ αντίθετα. Μ’ άλλα λόγια, σαν τη διαλεκτική των αντιθέτων.
Η ίδια η υπόστασή μας δεν είναι παρά μια ταλαντεύση ανάμεσα στο ε ί ν α ι και το μ η- ε ί ν α ι, ή αλλιώς, ανάμεσα στην κίνηση και την ακινησία.

Στο «χορός και Ψυχή», π.χ., βλέπουμε από ένα και μόνο πρόσωπο να βγαίνουν πολλά που συναπαντιούνται και συνδιαλέγονται. Απ’ την ηχώ της ίδιας φωνής γεννιούνται τα πιό διαφορετικά λόγια. Ενώ το σώμα, ταυτόχρονα με τη σκέψη, διαγράφει ρόμβους, κύκλους, ημικύκλια, ελλείψεις, καμπύλες, ευθείες, διαγώνιες, κάθετες και οριζόντιες. Ο εαυτός πηδάει έξω απ’ τον εαυτό, αφαιρείται ή πολλαπλασιάζεται μέσα σ’ ένα παραλήρημα από αυτοσχεδιασμούς, αντικαθρεφτίσματα, αντιμεταμορφώσεις, και τελικά το μη-είναι γίνεται το γεωμετρικό είδωλο του είναι. Η ύπαρξη μέσα στα όρια του εαυτού είναι στερημένη από κάθε πόρο, από κάθε δηλαδή διάβαση. Αυτό κάνει τον Ποιήτη να ευφευρίσκει ολοένα τον εαυτό του. Και ποριζόμενος απ’ τον εαυτό του να δημιουργεί, μετατρέποντας τελικά το τ υ χ α ί ο σε μ ο ί ρ α. Γιατί για τον Πωλ Βαλερύ το έργο της τέχνης είναι, κατά τον δικό του ορισμό, «το συναπάντημα του τυχαίου με τη θέληση του Ποιητή», όπως αυτός τον εννούσε: τον ενσυνείδητο δηλαδή ποιητή.

Μελισσάνθη

ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΣ

Ω Σωκράτη, πεθαίνω!...Δωσ’ μου πνεύμα! Κέρνα την ιδέα!... Αυτό το ανελέητο δείπνο ξεπερνάει κάθε νοητή επιθυμία και την πιό απίστευτή δίψα!...Ω, τι κατάσταση κι αυτή, να διαδέχεσαι τόσα καλούδια και να κληρονομάς μιά χώνεψη!... Η ψυχή μου δεν είναι πιά παρά ένα όνειρο που κάνει η ύλη σε αγώνα με τον εαυτό της!... Ω καλά και άριστα πράγματα, σας προστάζω να προσπεράσετε!... Αλίμονο! από το γέρσιμο της μέρας που βρισκόμαστε κάτω από την τυραννία του καλύτερου κόσμου στον κόσμο, το τρομερό αυτό καλύτερο, πολλαπλασιασμένο απ’ τη διάρκεια, επιβάλλει μιάν ανυπόφορη παρουσία... Τέλος, πεθαίνω απ’ την παράλογη για τα ξηρά και σοβαρά και καθαυτό πνευματικά πράγματα!... Επίτρεψε μου να ‘ρθω να καθίσω κοντά σε σένα και το Φαίδρο· και με τη ράχη γενναία γυρισμένη σ’ αυτά τα κρέατα που ολοένα ανεώνονται και στις αστείρευτες αυτές κρασοκανάτες να τείνω στα λόγια σας το υπέρτατο κύπελλο του πνεύματός μου. Τι λέγατε;

ΦΑΙΔΡΟΣ

Τίποτα ακόμα. Βλέπαμε ομοίους μας να τρωγοπίνουν...

ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΣ

Πως γίνεται ο Σωκράτης και να μη στοχάζεται πάνω σε κάτι;... Μπορεί ποτέ να μένει μόνος με τον εαυτό του και σιωπηλός ως μέσα στην ψυχή του! Χαμογελούσε τρυφερά στο δαίμονα του από τις σκοτεινές όχθες αυτού του συμποσίου. Τι ψιθυρίζουν τα χείλη σου, αγαπητέ Σωκράτη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Μου σιγολένε: ο άνθρωπος που τρώγει είναι ο δικαιότερος των ανθρώπων...

ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΣ

Να κιόλας, το αίνιγμα κι η όρεξη του πνεύματος που αυτό είναι καμωμένο να κεντά...

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Λένε, ο άνθρωπος που τρώγει τρέφει τ’ αγαθά και τα δεινά του... Κάθε μπουκιά που νιώθει ν’ αναλώνεται και να σκορπίζεται μέσα του πάει να δώσει νέες δυνάμεις στις αρετές του, όπως κάνει αδιάκριτα και στις κακίες του. Συντηρεί τα βάσανά του, όπως παχαίνει τις ελπίδες του κι ισομοιράζεται ανάμεσα στα πάθη και τις φρονιμάδες του. Η Αγάπη την χρειάζεται όσο και το μίσος. Κι η χαρά κι η πίκρα κι η μνήμη με τα σχέδια μου αδελφικά μοιράζονται της μιας μπουκιάς την ίδια ουσία. Τι συλλογίζεσαι πάνω σ’ αυτό, γιέ του Ακουμένου;

ΕΡΥΞΙΜΑΧΟΣ

Συλλογίζομαι πως η σκέψη σου είναι και σκέψη μου...

****

Κάθε που θα ξεγλιστώ από δίπλα θα συνεχίζω
τούτο το υπέροχο ξεδίπλωμα «Χορού και Ψυχής»
του Πωλ Βαλερύ σε μετάφραση της Μελισσάνθης,
εκδόσεις «Διάττων»